• Home
• Nieuws
• Napraat HUMA-café met Jeroen Bartels over Spinoza’s kijk: “De natuur is de dragende grond van ons menszijn.”

Napraat HUMA-café met Jeroen Bartels over Spinoza’s kijk: “De natuur is de dragende grond van ons menszijn.”

Type content: Nieuws Categorieën: Inspiratie voor het leven Gepubliceerd op: 24 november 2022

Bij HUMA-café in Perdu, Amsterdam vertelt iemand maandelijks over levenskunst, filosofie of actuele maatschappelijke vraagstukken. Op 20 november nam filosoof Jeroen Bartels ons mee in het perspectief van Spinoza. Waarom schat hij het ‘gezichtspunt van de eeuwigheid’ als vorm van kennen en handelen zo hoog in? Wat is het belang van deze benadering voor onze tijd?

De mens bevindt zich volgens Spinoza, anders dan bij Descartes, niet op een (uniek) punt ‘buiten’ en ‘tegenover’ de werkelijkheid, maar maakt volledig deel uit van de werkelijkheid die ons omvat en van alle kanten op ons inwerkt. Hij is geen wezen van een ‘hogere’ orde, maar een product van natuurprocessen, en verschilt alleen gradueel van de andere bestaansvormen.

Spinoza onderzoekt echter wel de specifieke manier hoe mensen met de omgevende werkelijkheid omgaan. Kenmerkend voor mensen is dat zij vormen van kennis kunnen ontwikkelen. We zijn in staat na te denken over onze interactie met de wereld. De rijkste vorm van kennen die hij onderscheidt is het kennen ‘vanuit het gezichtspunt van de eeuwigheid’.

Wat betekent dit en waarom schat hij deze vorm van kennen en handelen zo hoog in? Waarin is het belang gelegen van zijn benadering voor onze tijd?

Vragen waar veel mensen mee rondlopen: kan ik nog wel een baby op deze opwarmende aarde zetten? Hoe moeten we omgaan met klimaatverandering, is er een herbezinning nodig op humanistische waarden zoals vrijheid en autonomie? Wat is wijsheid anno 2022?

Spinoza heeft een belangrijke grondslag gelegd voor een geheel andere natuurbenadering dan de benadering die lange tijd en tot in ons huidige denken en handelen dominant is geweest – en nog steeds is.

Filosoof Jeroen Bartels liet bij het HUMA-café op 20 november zien hoe wij aan deze benadering gestalte kunnen geven en daarbij wanhoop noch hoop nodig hebben.

Wat uitspraken van de deelnemers. Een samenvatting uit de losse pols:

• “Tijdens de lezing ontdekte ik dat ik denk zoals Spinoza. We zijn compleet verweven met alles om ons heen, alles heeft effect op de omgeving en anderen, en zij op mij.”
• “Spinoza maakt dat je dichterbij de kern van je menszijn komt. Spinoza zegt: stel altijd vragen, denk niet dat je het weet. Het niet weten is de kern van het menszijn. Het is prima dat je niet alles weet. Er is geen einde aan kennis. Dat heb ik helder gekregen door Spinoza.”
• “De lezing inspireert me om me verder te verdiepen. Ik ga het boek aanschaffen dat hij aanraadde, van Herman de Dijn, ‘Spinoza, De doornen en de roos’. ”
• “Uit deze lezing haal ik dat ik anders om kan gaan met bijvoorbeeld belediging. Ik heb een vriendin die ik lang niet heb gesproken omdat ze mij beledigd heeft. Maar ik heb het teveel op mezelf betrokken. Je moet kijken naar de oorzaken van iemands gedrag. Iedereen komt met zijn hele hebben en houden, een slechte dag of een lastig onderdeel van zijn opvoeding. Mensen hebben het vaak niet eens door dat ze beledigend zijn. Ik heb ga misschien wel weer contact opnemen met die vriendin.”
• “Als ik in mijn eigen woorden samenvat wat Spinoza, via Jeroen Bartels natuurlijk, zegt, is het dat we als mens compleet deel zijn van het geheel van oorzaken in de natuur. Er is niets bovennatuurlijks. Ook onze rede komt daar uit voort. En tegelijk kunnen wij met de rede inzien dat we deel zijn van de natuur. Dat vind ik mooi. De natuur is de dragende grond van ons menszijn. De manier waarop Jeroen dat aan het eind van de lezing verwoordde maakte een gevoel van dankbaarheid bij me los.”

Filmpje. Even kijken.

Filosoof Jeroen Bartels: ‘Spinoza wijst naar manieren hoe je jezelf het beste kunt ontwikkelen, jezelf ìn de maatschappij. Het is de ontwikkeling van de hele mensheid, omdat we nou eenmaal allemaal met elkaar verbonden zijn.’

Jeroen Bartels

Dr. Jeroen Bartels (1941) is filosoof en was verbonden aan de universiteit van Groningen als docent geschiedenis van de moderne filosofie. Zijn interessegebied richt zich op de mens en zijn rol in de wereld. Vanaf het midden van de jaren negentig groeide zijn belangstelling voor Spinoza en dat is tot op de dag van vandaag het geval.